Foto: Gedenkteken uit 1765, ingemetseld in de kerkhofmuur.
In deze Allerheiligen- en Allerzielentijd een blogverhaal over het belang van funerair (begrafenis) erfgoed.
Een gebit zonder tanden
Steeds minder mensen kiezen nog voor een begrafenis en na een crematie wordt de urn vaak uitgestrooid. Op kerkhoven komen er amper graven bij en oude graven worden geruimd. Dat ruimen gebeurt vaak op basis van één criterium: het verlopen van grafrechten.
Door het ruimen zonder dat er nieuwe graven bijkomen ontstaan er “gaten” op het kerkhof. Een historicus vergeleek een dergelijk kerkhof met “een gebit waarin steeds meer tanden ontbreken”.
Funerair erfgoed
Er lijkt nog weinig oog voor de waarde van het funerair (begrafenis) erfgoed. Door te ruimen zonder beleid verdwijnen grafmonumenten en graven zonder dat men zich afvraagt of ze cultuurhistorische waarde hebben. Er wordt ook geen rekening gehouden met de bijzondere rol van de begraven persoon in het dorp of daarbuiten.
Met het ruimen verdwijnen de daarbij behorende verhalen. Ook gaat de karakteristieke uitstraling van een eeuwenoude rooms-katholieke begraafcultuur verloren.
Allerzielendienst
Tijdens Allerheiligen (1 november) en Allerzielen (2 november) herdenken we alle overledenen. Vanwege de coronamaatregelen wordt er dit jaar geen Allerzielendienst gehouden. Op zondag 25 oktober om 15.00 uur is er wel een gebed op het kerkhof en een zegening van de graven.
De onderstaande tekening is het kerkhof van Heel te zien zoals dat er in de achttiende eeuw uitzag. Het is de oudst bekende afbeelding van een begraafplaats in Limburg. Op de achtergrond ligt Kasteel Heel. Waarschijnlijk lagen de meeste kerkhoven er in die tijd er zo bij: zand- of grasveldjes met hier en daar een grafteken.
Graven van bijzondere waarde
In Heel heeft het kerkbestuur gelukkig een aantal graven aangewezen die niet geruimd worden vanwege hun bijzondere waarde. Daarbij behoort het graf van Pastoor Heldens, de grafkelder van de familie Hermans en die van Baron de Meer d’Osen. Die bijzondere graven verkeren deels in zeer slechte staat van onderhoud.
Inventariseren en documenteren
Heemkring Heel heeft het initiatief genomen om het kerkhof te inventariseren en, op basis van een aantal criteria, graven van bijzondere waarde in kaart te brengen. Die klus is inmiddels geklaard. De volgende stap is het documenteren ervan.
Samen met het kerkbestuur van de Sint Stephanusparochie ontwikkelt Heemkring Heel een visie op de omgang met graven en grafmonumenten waarvan de grafrechten verlopen zijn. We proberen gelden te vinden om graven te restaureren en te onderhouden. Ook zoeken we naar mogelijkheden om van het kerkhof een “levend monument” te maken; een plek die het bezoeken waard is.
Zuinig op ons erfgoed
Er is weinig aandacht voor begraafplaatsen en begraafcultuur, ook niet bij overheden. Voor gebouwen en andere cultuurhistorische zaken is die aandacht er wel en zijn er (financiële) middelen. De wijze van begraven en de uitingen die daarbij horen; ook dat is cultureel erfgoed. Het kerkhof vertelt ons verhalen over onze voorouders. In Heel is al veel erfgoed verloren gegaan. Laten we zuinig zijn op wat ons rest.
Voor informatie over dit bijzondere kerkhofproject: info@heemkringheel.nl