Over “eine hanesjrei”, wachtwoorden en hoe je kennis “onthoudbaar” kunt maken.
Eine hanesjrei
Eine hanesjrei”: de schreeuw van een haan – een aanduiding voor een korte tijdspanne.
Na Kerst en Nieuwjaar worden de dagen weer langer, maar hoe snel gaat dat eigenlijk? Onlangs kreeg ik hierover een mooie spreuk toegestuurd door één van onze lezers. Zijn vader zei vroeger:
Mèt Driekäöninge zeen de daag eine hanesjrei gelindj, mèt St. Tunnis ein oer, mèt Leechmès twië, en verder tèltjse neet mië.
(Met Driekoningen zijn de dagen een haneschreeuw langer geworden, met St. Antonius een uur, met Maria-Lichtmis twee uur, en daarna wordt niet meer geteld.)
De “spreuktijd” kwam niet exact overeen met de werkelijke dagverlenging. In de tijd dat de natuur het ritme van het leven bepaalde, was dat van geen belang. In januari gingen de dagen steeds rapper lengen, daar ging het om.
Ook in het Heels woordenboek vonden we een “weerwijsheid” over het lengen van de dagen:
Es de daag goan linge, beginjtj de kaoj te dringen.
(Als de dagen gaan lengen, wordt de kou heviger.)
Encyclopedische kennis
In de tijd vóór Google, Safari en Bing, was er de Winkler Prins. In menig huiskamer had die encyclopedische bron van kennis een prominente plek. In onze huidige wereld, die we het liefst in de hoogste versnelling beleven, is geen plaats meer voor een boekenplank met “stoffige” boekenkennis. Waarom het geheugen en de boekenplank belasten, als met een paar muisklikken Wikipedia op het scherm getoverd kan worden. De gewichtige boeken gingen bij het oud papier.
Rijmpjes en spreuken
In tijden dat boeken zelfs een schaars goed waren, was je voor kennis en wijsheid aangewezen op mondelinge overdracht en op de kracht van je geheugen. Als hulp daarbij gebruikte men rijmpjes en spreuken. Die zijn gemakkelijk te memoriseren en blijven een leven lang in het geheugen bewaart, net zoals die spreuk over de hanesjrei.
Wachtwoorden
Kennis en wijsheden werden mondeling van generatie op generatie doorgegeven. Spreuk en rijm blijven aan ons geheugen kleven als een vlieg aan zo’n ouderwetse plakkerige vliegenvanger.
Flarden tekst kunnen die oude schatten ontsluiten: ”Jantje zag eens pruimen hangen …”. Het zijn “wachtwoorden” die toegang geven tot ons geheugen. Dan blijken we slechts een hanesjrei verwijderd van de bronnen uit onze jeugd.